To nie miejsce na wywody dotyczące stereotypów. Muszę jednak stwierdzić, że z daleka widać gorzej albo w ogóle nic nie widać, jakem dalekowidz 🙂 Rzecz w tym, że patrząc z centrum, północy, czy wschodu widać po prostu Ślązaka. I bez znaczenia dla tej perspektywy, czy Ślązak mieszka w Cieszynie czy może w Żorach – Ślązak to Ślązak z często przypiętą łatką – skoro Ślązak to na pewno Niemiec. Z bliska wygląda to jednak inaczej. Niezłym przykładem może być podział na „cysoroków” i „prusoków”. Ci pierwsi nazwani tak od postaci uwiecznionej na portrecie, co to go muchy obsrały1 i z przekonaniem, że „cysarok” to szlachetniejsza odmiana „prusoka”. Ci drudzy mają oczywiście odwrotnie. Konkludując – różnimy się, „byda, pójda i zrobia” to nie nasza gwara, nie mamy też laczy po opie, taszentuchów po omie i nie przechodzimy bez ajnfart2 do hinterhauzu3. Przykładem cieszyńskiej gwary niech będzie krótka historyjka. Pewna Zbytkowianka, której syn osiadł po wojnie w Wielkiej Brytanii, dostała w latach 60-tych wizę i zgodzę na odwiedziny. Po powrocie do Zbytkowa na pytanie mojej mamy, jak udała się wizyta, w jednym zdaniu zawarła opis szoku cywilizacyjnego, jakiego doznała „Danusia, kaj jo tu przijechała, taki szpetne krzoki, tako szpetno dłażka”4 Mamy także swoich twórców, swój strój regionalny, swojego „murzina”, dzięki ck (i nie był to Calvin Klein) drobne ciasteczka5, a dzięki pielęgnowaniu świadomości narodowej (polskiej) swoją bogatą historię6. W odróżnieniu od Śląska czarnego, ta część ziemi zwie się Śląskiem zielonym.
Co do wspomnianej „łatki” mam przekonanie, że nadal istnieje grupa ludzi mających o wszystkich Ślązakach mniemanie, jak niegdyś wojewoda Grażyński7. Dobitnie oddała to Wardasówna opisując rozmowę z ówczesnym wojewodą „Panie wojewodo – zagajam rezolutnie – jest pan gazdą Śląska czy nie ? Bo ja jestem czysta Ślązaczka z Cieszyńskiego i chcę wiedzieć, dlaczego mi pan przeszkadza? Czy dlatego, że tylko ci z Galicji są najważniejsi? walę prosto z mostu, bo jak kiedyś przyszłam go prosić o posadę, to się dowiedziałam, że i owszem ale gdybym była z Galicji […] Nam chodzi o spolszczenie Śląska. Wie pani – usłyszałam. I nie dostałam tej posady”8 Przy czym w okresie zarządzania przez Grażyńskiego Śląskiem, takie nastawienie byłozapewne uprawnione, ze względu na ówczesną sytuację społeczno – polityczną i narodowościową. W tym miejscu muszę rozczarować tych, którzy chcieliby interpretować konflikt pomiędzy wojewodą Grażyńskim i posłem Józefem Płonką (w domu zwany darciem kotów z wojewodą) na forum Sejmu Śląskiego, wyżej cytowanym za Wardasówną dystansem Grażyńskiego do Ślązaków. Dziadek był Ślązakiem ale jego poglądy nie miały nic wspólnego z poglądami wyrażanymi przez kożdoniowców9.
Polski patriota – Ślązak Arka (Arkadiusz) Bożek.Urodził się 12 stycznia 1899 r. w Markowicach, podraciborskiej wsi, jako poddany cesarza Rzeszy i Króla Prus. Język niemiecki poznał dopiero w szkole, bowiem w domu rodzinnym posługiwano się językiem polskim. Podobno mając lat siedemnaście chciał się ożenić, co ojciec skutecznie wybił mu z głowy pasem. Dotknięty do żywego na znak buntu uciekł z domu i wstąpił do cesarskiego Wermachtu10, biorąc udział w I wojnie światowej. Po wojnie ożenił się i przejął gospodarstwo po rodzicach, jednocześnie działając politycznie. Udział w powstaniach śląskich i przynależność do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska świadczą o jego polskości za którą niejednokrotnie był szykanowany. Od 1923 roku aż do wybuchu wojny był związany z ruchem polskim na Opolszczyźnie11. Propolska działalność i przynależność do polskich organizacji doprowadziła do wysiedlenia Bożka z Markowic, odebrano mu paszport, zakazano wystąpień publicznych i nakazano wyjazd do Berlina, gdzie usiłowano go zamordować. W Berlinie Bożek nie zaprzestał działalności angażując się w prace Związku Polaków w Niemczech, oraz publikując artykuł pt. „Arka Bożek do ludu polskiego w Niemczech”, wzywający do zachowania polskości. Po wspomnianym zamachu Bożek postanowił uciec do Polski. W czerwcu 1939 roku przez Chojnice i Warszawę przybył do Katowic z których w niedługim czasie wyruszył do Rumunii, następnie przez Jugosławię i Grecję do Francji. We Francji został członkiem rządu emigracyjnego i wyjechał z generałem Hallerem do Stanów Zjednoczonych. Wyjazd służył nawiązaniu kontaktów z jakbyśmy dziś powiedzieli Polonią. Po kapitulacji Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. W pamiętnikach pisze … „Nie zdarzyło się, aby któryś ze Ślązaków był w Londynie i nie odwiedził Arki12. Prawdopodobnie w Anglii dziadek spotkał Bożka. Został też świadkiem ślubnym córki Bożka i Franciszka Klimy13. Pamiętam kilka wizyt Pana Klimy w Zbytkowie. Zbytków odwiedził prawdopodobnie także Bożek o czym świadczy zapis dziadka w notesie z 1949 roku. Po zakończeniu wojny Arka Bożek wrócił na Śląsk, w latach 1945 -1950 piastował stanowisko wicewojewody śląsko-dąbrowskiego. Usunięto go ze stanowiska ze względów politycznych, po pierwsze był na Zachodzie, po drugie stawał w obronie prostych ludzi-„Znane są relacje naocznych świadków mówiące o niestrudzonych bojach Arki Bożka ze wspomnianymi wyżej komunistycznymi aparatczykami w obronie autochtonów, którzy pozbawiani byli dobytku, maltretowani i więzieni przez nową władzę.” Wiele osób dzięki Bożkowi wypuszczono z obozów dla Niemców, wielu nie straciło w wyniku jego starań dobytku i nie zostało z Polski deportowanych14, po trzecie był Ślązakiem. Zmarł 28 listopada 1954 roku. Został pochowany na cmentarzu w Katowicach.
©Anna Szczypka – Rusz
1 K .Čapek: Przygody dobrego wojaka Szwejka – jedna z najczęściej pamiętanych scen
2 Brama wjazdowa
3 Dom w podwórzu
4 podłoga
5 Produkty te są wpisane na listę produktów tradycyjnych www.minrol.gov.pl /dostęp 21.102015/
6 Chociażby np. historia Legionu Cieszyńskiego zwanego śląskim,
7 Michał Grażyński, wojewoda śląski 1926-1939
8 D. Ewertkowska:Maria Wardasówna w :W. Magiera:Szlak kobiet Śląska Cieszyńskiego, Puńców 2014, s.336
9 Por. np.H.Rechowicz : Sejm Śląski 1922 – 1939, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1971; W. Marcoń : Sylwetki posłów ze Ślaska Cieszyńskiego do Sejmu Śląskiego, Zeszyty Tarnogórskie nr 68,Tarnowskie Góry 2013
10 E .Osmańczyk : Arka – wprowadzenie w: A.Bożek:Pamiętniki .Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1957, .3
11 Szerzej na ten temat http://www.mechanik.rac.pl/patron-szkoly /dostęp 22.10.2015/ oraz A.Bożek :Pamiętniki cyt.wyd,
12 A.Bożek:Pamiętniki cyt.wyd, s.265
13 Tamże, s.271
14 Szerzej na ten temat http://www.mechanik.rac.pl/patron-szkoly /dostęp 22.10.2015/
Arka Bożek i Józef Płonka w Londynie
Bożek pamiętniki, dziadek świadkiem ślubnym
Dedykacja córki Bożka
Termin wizyty Bożka
©/*WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU I ZDJĘCIA ZASTRZEŻONE.*
Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.