„Daty ich narodzin dzieliło nieraz wiele lat. Wywodzili się z różnych środowisk, odmiennie przebiegały ich ścieżki edukacyjne. Byli wśród nich katolicy i ewangelicy. Różnie zaczynali i różnie kończyło się ich życie, bywało, że w sposób najtragiczniejszy z możliwych. Dzieliło ich dużo, ale łączyło to, że urodzili się na Śląsku Cieszyńskim” to fragment tekstu wprowadzającego w wystawę Cieszyńscy Żołnierze Niepodległości¹ To jednocześnie najtrafniejsze wprowadzenie do opisu zdjęcia ze zbiorów NAC, upamiętniającego ekshumację szczątków Jana Łyska, górala z Jaworzynki, chłopskiego syna, ewangelika, nauczyciela, współorganizatora tzw. legionu śląskiego, poety. Ścieżki życiowe Łyska i Płonki przecięły się kilkakrotnie. Pierwotnie podczas organizacji cieszyńskiej kompanii Legionów, następnie w okresie służby w 3 pułku piechoty, wreszcie na Wołyniu, gdzie walczyły wszystkie brygady legionowe i gdzie Jan Łysek zginął. „ Już z górą 100 rannych i zabitych zasłało pole, gdy por. Łysek, który nigdy w boju nie tylko się nie położył, ale nawet głowy nie schylił, ulegając błaganiom podkomendnych właśnie miał klęknąć, lecz w tejże chwili, trafiony kulą w głowę, padł ciężko ranny bez przytomności (…) Por. Łysek skonał wieczorem i pochowany został w kilka dni później obok swych podkomendnych.” ² W 1929 r na Wołyniu w miejscowości Wołczesk ekshumowano szczątki Jan Łyska. Trumnę nieśli m.in. Ludwik Zych (w mundurze) i Józef Płonka (po przeciwnej stronie). Miejscem pochówku na rodzinnej ziemi stał się cmentarz położony koło kościoła ewangelickiego w Cieszynie, natomiast w 1969 r po ponownej ekshumacji, cmentarz ewangelicki w Cieszynie.

W tym miejscu serdecznie dziękuję Panu Wojciechowi Święsowi, pracownikowi Książnicy Cieszyńskiej za wsparcie i dzielenie się znaleziskami ze zbiorów NAC, które poszerzają wiedzę o losach mojego przodka.

Anna Szczypka – Rusz

2L. Łakomy: Kompania śląska por. Jana Łyska w Legionach Polskich, Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 44, Katowice 1939, s. 6 https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/168414/edition/158360 /dostęp 11.02.2019/