Listopad to bodaj, ze względu na aurę, a przede wszystkim kalendarz świąt, najbardziej nostalgiczny miesiąc w roku. Z powyższych powodów postanowiłam przypomnieć sylwetki trzech postaci, osobiście, bądź pośrednio związanych ze Zbytkowem. Nazwisko Władysława Kuboszka, zamyka tę króciutką listę.

 

Miłość z wojną w tle – Władysław Kuboszek
(na podstawie rodzinnych wspomnień)

 

        Wydarzenia o których poniżej piszę, ściśle wiążą się ze Zbytkowem.
Władysław Kuboszek urodził się 12.10.1912 r. w Wiśle Małej. Nauki pobierał w Seminarium Nauczycielskim w Pszczynie i cieszyńskim Gimnazjum, następnie rozpoczął studia prawnicze w Poznaniu. Służbę wojskową odbył w IV Pułku Strzelców Podhalańskich w Cieszynie, w którym m.in. wcześniej służył major Józef Płonka. Prawdopodobnie właśnie w Cieszynie Kuboszek poznał późniejszą narzeczoną, najstarszą córkę Płonki. Niedługo po ukończeniu przez moją ciotkę gimnazjum klasycznego w Cieszynie (obecnie LO im. A. Osuchowskiego) tj. we wrześniu 1939 roku miał odbyć się ślub i wesele młodych. W domu narzeczonej trwały przygotowania, przekładające się na sprawienie solidnej wyprawy, czyli wszystkiego tego, co było wówczas potrzebne pani domu, w bieliźniarkach ułożono komplety pościeli z wyhaftowanymi inicjałami, a narzeczony zadbał o obrączki¹ . Cały dobytek miał trafić do Poznania, dokąd nowożeńcy mieli się przeprowadzić w związku z czekającą na młodego prawnika posadą. Wybuch II wojny światowej pokrzyżował te plany. Kuboszek wziął udział w kampanii wrześniowej, po czym rozpoczął działalność konspiracyjną, natomiast trzy Płonczanki ze swoją mamą dołączyły do fali uciekinierów, kierując się na wschód. Początkiem 1940 roku wróciły do Zbytkowa, zamieszkując w rodzinnym domu Płonki. Wywłaszczone z folwarku nie miały czego w nim szukać. Tymczasem Władysław Kuboszek rozwijał działalność konspiracyjną …„Od listopada 1939 r. Kuboszek rozpoczął podporządkowywanie pod swoje rozkazy sieci komórek dywersji pozafrontowej i opanowywanie powierzonego mu terenu. Wkrótce Kuboszek podporządkował pod swoje rozkazy konspirację powiatu pszczyńskiego pod dowództwem Jana Roericha. W pierwszym kwartale 1940 r. zwierzchnictwo Kuboszka uznały jednostki Polskiej Organizacji Powstańczej (POP), którymi dowodził Stanisław Wolny, a także tworzone struktury rybnickiego ZWZ Stanisława Sobika. Najpóźniej podporządkowywany został obwód wodzisławski Organizacji Orła Białego (OOB) kpt. Jana Jackowskiego, który uznał zwierzchność Kuboszka dopiero w czerwcu 1940 r. Akcja scalania grup konspiracyjnych w powiecie rybnickim trwała ok. trzech lat.”². W czerwcu 1940 r., w związku z podziałem terytorialnym Śląska na inspektoraty, Kuboszek został mianowany inspektorem rybnickim ZWZ. W skład inspektoratu wchodziły początkowo powiaty rybnicki i pszczyński. W 1940 r. objął komendę również nad powiatami Racibórz i Koźle, a w 1942 r. na terenach powiatu cieszyńskiego i Zaolzia³.
        Mimo zaangażowania w działalność zbrojną podziemia, nawiązał kontakt ze swoją narzeczoną, odwiedzając ją w miarę możliwości. Nie przypuszczam aby kobiety wtajemniczono szczegółowo w działalność inspektoratu. Wiedziały tyle, ile powinny wiedzieć. Faktem jednak jest, że moja mama jako bardzo młoda dziewczyna niejednokrotnie przewoziła (jadąc rowerem) jakieś informacje w różne miejsca okolicy, na prośbę „Robaka” (to jeden z pseudonimów Kuboszka).
        Jako inspektor AK, Kuboszek i jego bliscy stale byli narażeni na niebezpieczeństwo, nawet, a może szczególnie w życiu prywatnym. Być może dlatego wyprowadził się z domu i zamieszkał u Maloska w Dębinie⁴. Podczas jednej z wizyt Kuboszka u mojej ciotki, zapewne powiadomieni przez kogoś, zjawili się niemieccy policjanci. Narzeczony ciotki ukrył się w schowku pod podłogą, jednakże na stole leżała paczka papierosów, a w popielniczce niedopałek, które przykuły uwagę Niemców. Sytuację uratowała druga z ciotek, (nieco niepokorna popalała ukradkiem przed rodzicami), na pytanie „kto tu pali?” ostentacyjnie sięgnęła po papierosa. Niewątpliwe Kuboszek utrzymywał listowny kontakt z moim dziadkiem. W jedynym zachowanym liście wysłanym do Rumunii pisze m.in. …„otóż od czasu do czasu zaglądam do mojej Bolusi – dowiadując się czy zdrowa, wesoła”(…)Mamusia (to o mojej babci) już też nabrała lepszych myśli (…) Danka jak zawsze pogodna – Stasia trochę choruje – ale to minie”(…) W tym samym liście moja ciotka dopisała (…) „Czekam kiedy Tatuś przyjedzie, bo wtedy właśnie dopiero wyjdę za mąż, bo jakby to wyglądało gdybyś nie zatańczył na moim weselu”…⁵
        Do początków 1944 r. Władysław Kuboszek działał aktywnie jako inspektor rybnickiego okręgu AK⁶ . Aktywność ta została przerwana aresztowaniem 9 lutego 1944 r. Inspektor Kuboszek, kapelan rybnickiego inspektoratu AK ks. Józef Kania i adiutant Kuboszka Franciszek Stalmach wysiedli z pociągu na strumieńskiej stacji i udali się do Zbytkowa. Wg autorów cytowanej książki szli do domu Adolfa Bojdy, gdzie mieli się spotkać m.in. z dowódcą kompanii Rybnik Antonim Staierem.⁷. Podczas aresztowania, Franciszka Stalmacha zastrzelono, natomiast Kuboszka i księdza Kanię gestapo zabrało do więzienia. Obaj zginęli latem w Auschwitz, kapelan Kania w czerwcu 1944 r., a Kuboszek prawdopodobnie 26 sierpnia 1944 r. O ile dobrze pamiętam przekaz mojej mamy, to do aresztowania doszło mniej więcej na wysokości wlotu w ulicę Tęczową, następnego dnia na miejscu zdarzenia znaleziono zmiażdżone okulary Kuboszka. W krótkim czasie gestapo aresztowało także narzeczoną Kuboszka, a moja ciotkę. Nie pamiętam czy osadzono ją w Bielsku czy w Cieszynie, bodaj jednak w Cieszynie. Po miesiącu czy dwóch odzyskała wolność.
        Zbytków stał się dla dwojga młodych ludzi miejscem, gdzie zrodziła się nadzieja na dobre, szczęśliwe życie i miejscem gdzie marzenia młodości prysły, jak mydlana bańka.
        Władysław Kuboszek jest patronem jednej z rybnickich ulic, na tablicy pomnika ofiar hitleryzmu w strumieńskim parku, uwieczniono nazwiska Kuboszka, ks. Kani i Stalamacha
        Zamysłem tego tekstu jest uzupełnienie znanych historykom faktów o być może zupełnie nowe, chociaż skromne informacje dotyczące prywatnego życia Władysława Kuboszka.
        Poza wspomnianymi postaciami bezpośrednio lub pośrednio (przez dziadka) ze Zbytkowem zetknęli się m.in. płk Zych – legionista, Adam Kocur – prezydent Katowic, Toman – właściciel hotelu „ Pod Brunatnym Jeleniem”, Molin – właściciel prywatnej linii autobusowej, T. Dyboski – major WP , poseł, J .Pisarek – poseł, Kajetan Kajetanowicz dyrektor stadniny (dziadek Kajto), Wach – sędzia sądu grodzkiego w Strumieniu, później w Bielsku, J. Macura – legionista, G. Morcinek – literat, S. Wolicki – aktor, Ludwik Kuboszek – pochodzący ze Zbytkowa, były dyrektor zakładów włókienniczych w Łodzi, pastor Tlołka, pułkownik lotnictwa E. Peterek, Buchta inż. leśnik i wielu innych. Niektórych poznałam osobiście, większość znam tylko z opowiadań, zachowanych dokumentów i pamiątek.

©Anna Szczypka – Rusz

¹ Z obrączki ciotki wewnątrz której były pięknie wygrawerowane inicjały W.K. i zdekompletowanego kolczyka babci zrobiono pierścionek, który otrzymałam od obu w prezencie, w dniu komunii Około 5 lat wstecz zniknął w przedziwnych okolicznościach. Miał dla mnie wartość przede wszystkim sentymentalną,
² Tomasz Miler – Sylwetki rybnickich A. Dziurok (red.) Armia Krajowa i konspiracja poakowska na ziemi rybnickiej w latach 1942 – 1947. Muzeum w Rybniku, Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Katowicach, Rybnik 2004, s.22 /dostęp 16.10.2015 r./
³ Tamże, patrz także Wikipedia
⁴ Informację tę uzyskałam od siostrzeńca Kuboszka, Pana Pustelnika z Wisły Małej 
⁵ Fragmenty pochodzą z listu datowanego 21.01.1940 r., przywiezionego do kraju z Wlk. Brytanii przez mojego dziadka w 1946 r.
⁶ Zainteresowani mogą przeczytać o konspiracyjnej działalności W. Kuboszka w cytowanej już pozycji, jak również w kilku innych artykułach 
⁷ Patrz A. Dzurok (red.) Armia Krajowa i konspiracja poakowska na ziemi rybnickiej w latach 1942 – 1947.